چرا کودک نوپا همه چیز را به دهان می‌برد؟
دنیای نوپاها و راز دهان‌بردن اشیا
اگر شما هم فرزندی در سن نوپایی دارید، احتمالاً بارها دیده‌اید که او اسباب‌بازی، کلید، موبایل، حتی دمپایی را به دهان می‌برد. این رفتار، هرچند برای ما بزرگ‌ترها عجیب و گاه نگران‌کننده به نظر می‌رسد، اما در دنیای کودک نوپا یک فرآیند کاملاً طبیعی است. در واقع، دهان بردن اشیا نوپا نه تنها بخشی از رشد طبیعی اوست، بلکه می‌تواند اطلاعات زیادی درباره‌ی سلامت، کنجکاوی و مراحل رشد شناختی و حسی‌اش در اختیارمان قرار دهد.
در این مقاله، با زبانی ساده و صمیمی، به بررسی این رفتار می‌پردازیم: چرا اتفاق می‌افتد، چه زمانی باید نگران شویم، و چگونه می‌توانیم به‌درستی با آن برخورد کنیم. اگر شما هم از آن دست والدینی هستید که مدام در حال تمیز کردن اشیا و گفتن «نه عزیزم، اون رو نذار تو دهنت» هستید، این مقاله دقیقاً برای شماست.
کنجکاوی حسی؛ مهم‌ترین دلیل دهان‌بردن اشیا
دهان، اولین ابزار شناخت محیط
نوزادان و کودکان نوپا هنوز آن‌قدر مهارت‌های حرکتی و زبانی پیشرفته‌ای ندارند که بتوانند با لمس یا توضیح از دنیای اطراف‌شان سر در بیاورند. دهان، در ماه‌های اولیه زندگی، یکی از حساس‌ترین و دقیق‌ترین ابزارهای شناخت است. از طریق آن، دما، بافت، مزه و حتی صدای یک شیء قابل درک می‌شود. به همین دلیل، دهان بردن اشیا توسط نوپاها یک رفتار اکتشافی و حسی تلقی می‌شود، نه صرفاً یک عادت.
برای مثال، کودکی که یک قاشق پلاستیکی را به دهان می‌برد، در حال تجربه کردن دمای خنک آن، صیقلی بودن سطحش و حتی واکنش والدین به این رفتار است.
رابطه با رشد مغزی
تحقیقات نشان می‌دهد که مرحله‌ی دهان‌بردن اشیا نقش مهمی در رشد مغز کودک دارد. بخش‌هایی از مغز که مسئول پردازش حسی هستند، با این تجربه‌های دهانی تحریک می‌شوند. این مسئله به بهبود هماهنگی دست و دهان، رشد زبان، و حتی شکل‌گیری خاطرات کمک می‌کند.
طبق مقاله‌ای از سایت معتبر HealthyChildren.org، این مرحله طبیعی معمولاً بین ۶ تا ۱۸ ماهگی اوج می‌گیرد و به مرور کاهش می‌یابد، مگر اینکه با مشکلات خاصی همراه باشد.
چه زمانی دهان‌بردن اشیا می‌تواند نگران‌کننده باشد؟
مرز بین طبیعی و نگران‌کننده کجاست؟
در اکثر موارد، دهان بردن اشیا توسط کودک، کاملاً بی‌خطر است. اما در بعضی مواقع، ممکن است این رفتار نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر مانند اختلالات پردازش حسی، اضطراب، یا کمبود برخی مواد معدنی باشد. اگر کودک شما:
-
بعد از ۲ سالگی همچنان به‌طور وسواس‌گونه اشیا را به دهان می‌برد
-
فقط اشیای خاصی (مثلاً خاک، سنگ، یا فلز) را انتخاب می‌کند
-
همزمان علائمی مانند بی‌قراری، خواب نامنظم یا مشکل در تمرکز دارد
-
تمایلی به برقراری ارتباط کلامی یا چشمی ندارد
در این صورت بهتر است با یک پزشک متخصص رشد کودک یا روانشناس مشورت کنید.
پیکا (Pica)؛ وقتی دهان‌بردن غیرمعمول می‌شود
گاهی اوقات این رفتار فراتر از حد طبیعی می‌رود و تبدیل به یک اختلال به نام پیکا می‌شود؛ یعنی کودک به خوردن اشیای غیرخوراکی مانند خاک، صابون، کاغذ یا رنگ علاقه پیدا می‌کند. پیکا می‌تواند نشان‌دهنده کمبود آهن یا روی باشد، یا با اختلالاتی مانند اوتیسم یا ADHD مرتبط باشد. تشخیص زودهنگام و درمان آن بسیار مهم است.
چگونه محیط را برای کودک نوپای کنجکاو ایمن‌سازی کنیم؟
حذف خطرات احتمالی از دسترس کودک
در مرحله‌ای که کودک نوپا همه چیز را به دهان می‌برد، مهم‌ترین اقدام والدین، پیشگیری از مواجهه با اشیای خطرناک است. شما نمی‌توانید جلوی تمام کنجکاوی‌های کودک را بگیرید، اما می‌توانید محیط اطرافش را تا حد امکان ایمن و قابل کنترل کنید.
چند اقدام مهم برای ایمن‌سازی محیط:
-
برداشتن اشیای کوچک مثل سکه، دکمه، مهره یا باتری از روی زمین یا سطوح پایین
-
جلوگیری از دسترسی به مواد سمی یا شوینده‌ها حتی در کابینت‌هایی که در ارتفاع پایین هستند
-
استفاده از محافظ پریز برق و بستن درهای کشوها
-
محدود کردن دسترسی به اشیای نوک‌تیز یا شکستنی
-
استفاده از اسباب‌بازی‌های مناسب سن با تأییدیه ایمنی و بدون قطعات قابل جدا شدن
با این روش‌ها، کودک می‌تواند به کشف و بازی ادامه دهد، بدون اینکه سلامت او به خطر بیفتد.
نظارت بدون ترساندن
نیازی نیست کودک را از هر چیز دور کنید یا مدام با عبارت‌هایی مثل «نه!»، «نذار دهنت!» او را بترسانید. این کارها نه‌تنها حس کنجکاوی‌اش را سرکوب نمی‌کنند، بلکه ممکن است منجر به لجبازی یا اضطراب شوند. به‌جای آن، نظارتی ملایم، همراه با تغییر جهت توجه او، مؤثرتر است. مثلاً اگر کودکتان می‌خواهد کنترل تلویزیون را به دهان ببرد، می‌توانید به‌آرامی آن را بردارید و یک اسباب‌بازی دهانی جایگزین در اختیارش بگذارید.
چگونه به کودک آموزش دهیم که اشیا را به دهان نبرد؟
آموزش تدریجی از طریق جایگزین‌ها
برای نوپاها، آموزش مستقیم مثل گفتن «نکن!» کافی نیست. ذهن آن‌ها بیشتر با تجربه یاد می‌گیرد تا با کلمات. در اینجا چند روش کاربردی برای کمک به کاهش این رفتار:
-
استفاده از اسباب‌بازی‌های جویدنی (Teethers): این وسایل مخصوص دهان‌بردن هستند و می‌توانند حس لثه‌ای کودک را همزمان با کاهش رفتارهای پرخطر، ارضا کنند.
-
تشویق بازی‌های حسی بدون دهان: بازی‌هایی مانند لمس مواد مختلف (پارچه، شن بهداشتی، خمیر بازی)، بوییدن گل‌ها یا شنیدن صداهای مختلف می‌تواند به جایگزینی طبیعی تبدیل شود.
-
پاسخ‌دهی ثابت و همدلانه: هر بار که کودک شیء نامناسبی را به دهان می‌برد، بدون عصبانیت، آن را بردارید و جایگزین کنید. ثبات رفتاری والدین در این روند بسیار مؤثر است.
-
ایجاد محیط غنی حسی: کودکی که محیطش محرک‌های متنوع و ایمنی دارد، کمتر نیاز پیدا می‌کند تا از راه دهان به کشف بپردازد.
شناخت موقعیت‌هایی که این رفتار بیشتر رخ می‌دهد
برخی کودکان بیشتر هنگام خستگی، گرسنگی یا اضطراب، اشیا را به دهان می‌برند. اگر بتوانید این الگوها را شناسایی کنید، می‌توانید پیشگیری بهتری انجام دهید. مثلاً اگر می‌دانید که کودک قبل از خواب دچار این رفتار می‌شود، در آن زمان خاص، با یک پتو نرم یا دمی همراهی‌اش کنید و وسایل دهانی جایگزین در اختیارش بگذارید.
برای اطلاعات بیشتر در مورد جنبه‌های روانشناختی این موضوع، می‌توانید مقاله‌ی Child Mind Institute را نیز مطالعه کنید.
آیا کمبود مواد مغذی می‌تواند باعث دهان‌بردن اشیا شود؟
تأثیر تغذیه بر رفتار دهانی کودکان
گاهی اوقات رفتارهای دهانی بیش از حد، نشانه‌ای از یک نیاز پنهان در بدن کودک است. یکی از دلایل رایج این مسئله، کمبود مواد معدنی مانند آهن و روی است. کودکانی که این کمبود را دارند ممکن است تمایل بیشتری به خوردن اشیای غیرخوراکی، مثل خاک یا گچ، داشته باشند.
اگر فرزندتان:
-
به خوردن اشیای غیرمعمول علاقه نشان می‌دهد
-
بی‌حال است یا به‌خوبی رشد نمی‌کند
-
اشتهای کمی دارد یا دچار کم‌خونی است
بهتر است با پزشک مشورت کنید و درخواست آزمایش خون دهید. در برخی موارد، تنها با تنظیم رژیم غذایی یا استفاده از مکمل‌های مناسب، این رفتار تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
نقش مکمل‌ها و منابع غذایی طبیعی
برای پیشگیری از این مشکل، سعی کنید رژیم غذایی کودک شامل موارد زیر باشد:
-
منابع آهن: گوشت قرمز، عدس، تخم‌مرغ، اسفناج
-
منابع روی: مغزها، گوشت مرغ، تخمه آفتابگردان، لوبیا
-
مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه برای تأمین ویتامین‌های ضروری
-
نوشاندن آب کافی برای هیدراته نگه داشتن بدن
فراموش نکنید که قبل از مصرف هر نوع مکمل، حتماً با پزشک مشورت شود.
چگونه اضطراب یا بی‌قراری کودک را کاهش دهیم؟
رفتار دهانی به عنوان مکانیزم آرام‌سازی
در بعضی موارد، دهان‌بردن اشیا برای کودک نقش نوعی رفتار آرام‌ساز یا خودتنظیمی را دارد. یعنی همان‌طور که بعضی بزرگ‌ترها ناخن می‌جوند یا موهایشان را می‌پیچانند، کودک هم از این طریق به خودش آرامش می‌دهد. این حالت به‌ویژه در شرایطی مثل جدایی از والدین، تغییر محیط یا ورود به مهدکودک بیشتر دیده می‌شود.
راهکارهایی برای کاهش اضطراب و آرام‌سازی
برای کمک به کودک در چنین شرایطی، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
-
ایجاد برنامه روزانه منظم: کودکان با روتین آرامش بیشتری دارند.
-
افزایش تماس فیزیکی: در آغوش گرفتن، ماساژ ملایم یا بازی‌های لمسی می‌تواند اضطراب را کاهش دهد.
-
استفاده از تکنیک‌های ساده آرام‌سازی: پخش موسیقی ملایم، نور کم، یا قصه‌گویی پیش از خواب
-
گفت‌وگو با زبان ساده و آرامش‌بخش: اگرچه کودک هنوز به‌خوبی صحبت نمی‌کند، اما لحن صدای والدین اثر زیادی دارد.
در صورتی که این روش‌ها تأثیر زیادی نداشتند یا رفتارهای اضطرابی شدیدتر شدند، می‌توانید از مشاور کودک یا کاردرمان‌گر حسی کمک بگیرید.
چه زمانی به کمک تخصصی نیاز داریم؟
نشانه‌هایی که نباید نادیده گرفته شوند
در اکثر موارد، رفتار دهان بردن اشیا نوپا خودبه‌خود و به‌مرور زمان کاهش می‌یابد. اما اگر یکی از شرایط زیر را مشاهده کردید، بهتر است با یک متخصص گفت‌وگو کنید:
-
رفتار دهانی تا بعد از ۲.۵ یا ۳ سالگی ادامه دارد
-
کودک به اشیای خطرناک یا خاص گرایش پیدا می‌کند
-
همراه با تأخیر در گفتار، برقراری ارتباط یا رشد شناختی است
-
رفتار با هیچ‌یک از روش‌های معمول کاهش نمی‌یابد
کمک گرفتن از متخصصان کاردرمانی یا روان‌شناسی کودک
کاردرمانگران تخصصی که در زمینه یکپارچگی حسی فعالیت دارند، می‌توانند با آزمون‌های خاص تشخیص دهند که آیا کودک دچار اختلال پردازش حسی است یا خیر. همچنین روان‌شناسان کودک می‌توانند به تشخیص مشکلات رفتاری، اضطراب، یا اختلالات رشدی احتمالی کمک کنند.
مداخله به‌موقع، نقش مهمی در کاهش مشکلات بعدی دارد و از تشدید رفتارهای ناسازگار در آینده جلوگیری می‌کند.
درک و مدیریت رفتار دهانی نوپا، قدمی برای رشد سالم‌تر
رفتار دهان بردن اشیا نوپا شاید در ظاهر ساده یا حتی آزاردهنده به نظر برسد، اما پشت این رفتار، فرآیندهای پیچیده رشد، شناخت، یادگیری و حتی احساسات نهفته است. اگر بتوانیم با نگاهی همدلانه و آگاهانه به آن نگاه کنیم، نه تنها نگرانی‌های‌مان کاهش می‌یابد، بلکه می‌توانیم با تصمیمات درست، رشد بهتر کودک‌مان را نیز تسهیل کنیم.
خلاصه‌ای کاربردی از نکات کلیدی مقاله
در اینجا چند نکته مهم را مرور می‌کنیم که می‌تواند راهنمای سریع و مفیدی برای شما باشد:
-
دهان، اولین ابزار شناخت کودک نوپا از دنیای اطراف است. این رفتار بین ۶ تا ۱۸ ماهگی طبیعی است و بخشی از رشد حسی و مغزی کودک به شمار می‌رود.
-
محیط را ایمن‌سازی کنید. اشیای خطرناک، سمی، ریز یا نوک‌تیز را از دسترس کودک خارج کرده و از اسباب‌بازی‌های ایمن استفاده کنید.
-
همدلانه برخورد کنید. با جایگزین کردن شیء مناسب و بدون واکنش‌های تند، رفتار را مدیریت کنید.
-
به تغذیه کودک توجه کنید. کمبودهایی مثل آهن یا روی می‌توانند باعث تمایل بیش از حد کودک به دهان‌بردن اشیا شوند.
-
رفتار دهانی می‌تواند نشانه اضطراب یا خودتنظیمی باشد. روتین روزانه، تماس بدنی و آرام‌سازی محیطی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
-
در صورت ادامه‌دار بودن رفتار یا وجود نشانه‌های نگران‌کننده، حتماً با متخصص مشورت کنید.
شما مهم‌ترین فرد در رشد سالم کودک هستید
اگر فرزندتان در حال تجربه این مرحله از رشد است، با آرامش و اطلاعات درست از آن عبور خواهید کرد. به خاطر داشته باشید که هر کودکی مسیر منحصر به فرد خود را دارد و شما به‌عنوان والد، نقشی کلیدی در حمایت از این مسیر دارید.
پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را با سایر والدینی که ممکن است با این چالش روبه‌رو باشند به اشتراک بگذارید. همچنین اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید، آن را در بخش نظرات با ما و دیگر والدین درمیان بگذارید؛ گاهی تجربه شما، راه‌گشای کسی دیگر است.
