کودک من وسایلش را پرت میکند؛ دلیل و راهکارها

وقتی اسباببازیها پرواز میکنند! اگر شما هم مادر یا پدری هستید که هر روز با پرت شدن اسباببازیها، قاشق غذا، بطری شیر یا حتی کنترل تلویزیون مواجه میشوید، باید بگویم تنها نیستید! بیشتر والدین دستکم یکبار این صحنه را دیدهاند: کودک نوپا با نگاهی جدی یا حتی شیطنتآمیز، وسیلهای را بلند میکند و با تمام قدرت پرت میکند—روی زمین، روی دیوار یا حتی سمت کسی!
در چنین لحظاتی، احتمالاً شما هم بین دو حس گیر کردهاید: یکی عصبانیت از رفتار تکراری و دیگری نگرانی از اینکه نکند مشکلی پشت این رفتار باشد. پرسشهایی مثل «آیا این کار طبیعی است؟»، «چه دلیلی دارد؟» یا «باید واکنشی نشان بدهم یا بیتفاوت باشم؟» ذهن بسیاری از والدین را مشغول میکند.
در این مقاله سعی داریم دلایل رفتاری و رشدی پرتاب کردن وسایل کودک را بررسی کنیم، با شما درباره تجربههای رایج والدین صحبت کنیم، و راهکارهایی واقعی و عملی ارائه دهیم. هدف ما این است که نهتنها رفتار کودک را بهتر درک کنید، بلکه بتوانید با آرامش و اطمینان، پاسخی مناسب و مؤثر به آن بدهید.
چرا کودکان وسایل را پرت میکنند؟
رفتارهای کودکانه همیشه ساده به نظر نمیرسند، اما پشت هر رفتار هدفی نهفته است—حتی اگر آن هدف از نگاه بزرگسالان غیرمنطقی یا آزاردهنده باشد. در این بخش نگاهی میاندازیم به رایجترین دلایل پرتاب کردن وسایل توسط کودکان.
۱. مرحلهای از رشد طبیعی
کودکان نوپا با هر حرکت جدیدی که انجام میدهند، در واقع در حال تجربهکردن جهان پیرامون خود هستند. پرتاب کردن، برای آنها یک بازی علمی است! آنها متوجه میشوند اگر چیزی را رها کنند، به پایین میافتد. این کشف ساده برای یک کودک میتواند بسیار هیجانانگیز باشد. در ضمن، این رفتار به آنها کمک میکند تا فاصلهها، وزن اشیا و اثرات آنها را در فضا درک کنند. این یعنی پرتاب کردن بخشی از شناخت محیط و توسعه مهارتهای فیزیکی و شناختی است.
۲. ابراز هیجان یا خشم
وقتی کودک نمیتواند با کلمات بگوید که خسته، ناراحت یا ناامید است، ممکن است آن را با پرتاب کردن اشیا ابراز کند. حتی ممکن است این رفتار نشانهای از خشم پنهان باشد، مثلاً وقتی خواستهاش نادیده گرفته شده. همچنین برخی کودکان در لحظههای بسیار هیجانی (مثلاً دیدن کسی که دوستش دارند یا شنیدن یک آهنگ شاد) کنترل خود را از دست داده و شروع به پرتاب کردن میکنند. این نشان میدهد که هنوز توانایی مدیریت هیجانات شدید در آنها کامل نشده است.
۳. جلب توجه
برای بسیاری از کودکان، بهویژه آنهایی که خواهر یا برادر کوچکتر دارند یا والدینی پرمشغله، جلب توجه میتواند به چالشی بزرگ تبدیل شود. اگر کودک متوجه شود که با پرتاب کردن میتواند توجه والدینش را جلب کند، حتی اگر آن توجه با اخم و ناراحتی همراه باشد، ممکن است این رفتار را تکرار کند. او یاد میگیرد که «پرتاب = توجه»، بنابراین احتمال اینکه این رفتار تکرار شود، زیاد است. این نکته اهمیت واکنش والدین را دوچندان میکند.
۴. بیحوصلگی یا خستگی
کودک وقتی خسته یا بیحوصله میشود، بهدنبال راهی برای تخلیه انرژی یا تغییر وضعیت میگردد. در این حالتها، پرتاب کردن اشیا تبدیل به یک ابزار برای رهایی از حالت یکنواخت و کسلکننده میشود. گاهی کودک واقعاً نمیداند با دستهایش چه کار کند! اگر در ساعاتی مشخص از روز، این رفتار را بیشتر مشاهده میکنید (مثلاً قبل از خواب یا بعد از بیداری)، احتمالاً نشانهای از خستگی یا نیاز به آرامش است. شناخت این زمانها میتواند به پیشگیری کمک زیادی کند.
۵. الگوبرداری از دیگران
کودکان دقیقترین و مشتاقترین مشاهدهگران دنیا هستند. آنها دائماً در حال یادگیری از اطرافیان خودند—چه بزرگترها، چه همسالان و حتی شخصیتهای تلویزیونی. اگر کودک شما دیده باشد که شخصی (حتی به شوخی) چیزی را پرتاب میکند، ممکن است آن را تقلید کند، بدون آنکه مفهوم خوب یا بد بودن رفتار را درک کند. الگوبرداری بخشی جدانشدنی از فرایند یادگیری کودک است، بنابراین مهم است مراقب مدلهایی باشیم که در معرض آنها قرار دارد.
کِی باید نگران شویم؟ تفاوت بین رفتار طبیعی و مشکلساز
حالا که با دلایل رایج پرتاب کردن وسایل کودک آشنا شدیم، ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که «آیا همیشه باید این رفتار را طبیعی بدانم؟» واقعیت این است که در بسیاری از موارد این کار بخشی از رشد کودک است، اما گاهی هم میتواند نشانهای از یک مسئله جدیتر باشد.
۱. تکرار شدید و بیوقفه
اگر کودک شما بهطور مداوم و بدون وقفه وسایل را پرت میکند—چه در خانه، چه در مهمانی، چه هنگام بازی یا غذا خوردن—و این رفتار با گذر زمان کاهش پیدا نمیکند، ممکن است نیاز به بررسی دقیقتری داشته باشید. کودکان معمولاً بعد از تجربه کافی و دریافت بازخورد، رفتارهایی مثل پرتاب را کمکم کنار میگذارند. اگر این اتفاق نمیافتد، باید علت را بررسی کرد.
۲. آسیبزایی عمدی
پرتاب کردن وسایل زمانی نگرانکننده میشود که کودک عمدی به دیگران آسیب بزند. مثلاً اسباببازی سنگین را سمت صورت خواهرش پرتاب کند یا عمداً لیوان را به دیوار بکوبد تا خراب شود. چنین رفتارهایی ممکن است نشانهای از خشم کنترلنشده یا مشکل در مدیریت احساسات باشند که نیاز به راهنمایی متخصص دارد.
۳. همراهی با علائم رفتاری دیگر
اگر پرتاب کردن وسایل با سایر علائم رفتاری نگرانکننده همراه باشد، بهتر است حتماً با یک روانشناس کودک مشورت کنید. این علائم میتواند شامل موارد زیر باشد:
-
عدم ارتباط چشمی
-
تأخیر در گفتار
-
بیتوجهی به دیگران یا محیط اطراف
-
حرکات تکراری و کلیشهای (مثل تکان دادن مداوم دستها)
ترکیب این رفتارها ممکن است نشانهای از اختلالات رشدی مثل اوتیسم باشد. البته تنها یک متخصص میتواند تشخیص نهایی را بدهد.
۴. عدم پاسخگویی به آموزش یا واکنش والدین
یکی دیگر از نشانههای هشداردهنده این است که کودک به هیچکدام از واکنشهای تربیتی یا آموزشی والدین پاسخ نمیدهد. شما بارها تلاش میکنید تا رفتار را اصلاح کنید، اما کودک همچنان همان الگوی قبلی را تکرار میکند، بدون هیچ تغییری. در چنین مواردی ممکن است لازم باشد از روشهای تخصصیتری برای آموزش استفاده شود یا علل زیرساختیتری بررسی شوند.
۵. سن کودک بالای ۴ سال است و هنوز ادامه دارد
پرتاب کردن وسایل در سنین زیر ۳ سال کاملاً طبیعی است، اما اگر کودک شما وارد سن ۴ سالگی شده و هنوز مرتباً این رفتار را تکرار میکند، دیگر نمیتوان آن را صرفاً «بازی کودکانه» دانست. کودکان در این سن باید تا حدی توانایی کنترل رفتارهایشان را داشته باشند.
اگر میخواهید اطلاعات بیشتری درباره علائم رفتاری هشداردهنده در کودکان بخوانید، توصیه میکنیم نگاهی به راهنمای مفصل CDC (مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریها) درباره رشد کودک بیندازید. این منبع رسمی، جدولهای دقیقی از نقاط عطف رشدی و علائم هشدار در سنین مختلف ارائه میدهد.
چطور واکنش نشان دهیم؟ اشتباهات رایج والدین
دیدن اینکه کودکتان قاشق غذا را به زمین پرت میکند یا اسباببازی را وسط مهمانی به سمت دیگران پرتاب میکند، میتواند واقعاً آزاردهنده باشد. در چنین لحظاتی، طبیعیست که احساس خجالت، خشم یا ناتوانی کنید. اما نحوه واکنش شما به این رفتار تأثیر زیادی بر ادامه یا توقف آن دارد.
در این بخش، به بررسی اشتباهات رایجی که والدین در برخورد با این رفتار انجام میدهند میپردازیم و راهکارهای مناسب را معرفی میکنیم.
۱. واکنش هیجانی و شدید
اولین و شایعترین اشتباه والدین، عصبی شدن یا فریاد زدن است. شاید فکر کنید اگر کودک بفهمد چقدر ناراحت شدهاید، دیگر آن کار را تکرار نمیکند. اما برعکس، کودکان معمولاً متوجه مفهوم «ناراحت کردن» شما نیستند، بلکه هیجان موجود در واکنش شما را درک میکنند و ممکن است آن را نوعی بازی یا جلب توجه ببینند.
✅ چه باید کرد؟
سعی کنید واکنشتان آرام، کنترلشده و قاطع باشد. مثلاً با لحن جدی ولی بدون فریاد بگویید:
«ما وسایل را پرت نمیکنیم. اگر ادامه بدی، اسباببازی رو برمیدارم.»
۲. بیتوجهی کامل (وقتی ادامه دارد)
برخی والدین فکر میکنند بهترین راه مقابله، نادیده گرفتن کامل رفتار است. این روش در برخی موارد درست است، اما اگر رفتار تکرار میشود و شدت میگیرد، نادیده گرفتن ممکن است باعث بیتفاوتی کودک نسبت به پیامد رفتار شود.
✅ چه باید کرد؟
رفتار را بدون هیجان، اما با پیامد مشخص مدیریت کنید. مثلاً اگر کودک قاشق را پرت میکند، بگویید:
«اگر دوباره قاشق رو بندازی، غذا خوردنت تموم میشه.» و در صورت تکرار، واقعاً اقدام کنید.
۳. خندیدن یا تشویق ناخواسته
گاهی وقتی کودک چیزی را پرت میکند، اطرافیان (مخصوصاً در جمعهای خانوادگی) میخندند یا میگویند: «آخی چه بانمکه!» این واکنشها در ذهن کودک به معنای تایید رفتار است. حتی یک لبخند کوچک هم میتواند پیام اشتباهی بدهد.
✅ چه باید کرد؟
در چنین لحظاتی، هماهنگی بین تمام بزرگسالان اطراف کودک بسیار مهم است. همه باید بدانند که رفتار نادرست نباید ناخواسته تقویت شود.
۴. تنبیه فیزیکی یا تهدید
تنبیه بدنی نهتنها بیاثر است، بلکه به رابطه کودک و والد آسیب میزند. تهدیدهایی مثل «اگه دوباره بندازی، دیگه دوستت ندارم» هم به حس امنیت کودک آسیب میزند و پیامهای گیجکننده منتقل میکند.
✅ چه باید کرد؟
از تکنیکهایی مثل استفاده از پیامد طبیعی رفتار، تکرار آرام قواعد، و محدود کردن دسترسی به وسیله پرتابشده استفاده کنید. مثلاً اگر توپ را به دیوار میزند، بگویید:
«اگر توپ رو پرت کنی، دیگه بازی متوقف میشه.»
۵. واکنش نامتناسب با سن کودک
گاهی انتظار والدین از کودک دو سالهشان، مثل یک بزرگسال است! واقعیت این است که کودک در این سن هنوز مفهوم «نباید» را کامل درک نکرده و کنترل هیجاناتش بسیار محدود است. بنابراین انتظار اینکه با یک بار تذکر، برای همیشه رفتار را کنار بگذارد، واقعبینانه نیست.
✅ چه باید کرد؟
رفتار کودک را با سن و سطح رشدیاش مقایسه کنید. اگر هنوز در سن تجربه و آزمون و خطاست، شما باید صبورانه و مکرر آموزش دهید.
چکلیست رفتار درست والدین
-
❌ فریاد نزنید
-
✅ قاطع و آرام باشید
-
✅ قوانین واضح بگویید
-
✅ پیامد تعیین کنید
-
✅ در اجرای پیامد پایدار باشید
-
✅ رفتار درست را تشویق کنید
راهکارهای عملی برای کاهش این رفتار
حالا که دلایل پرتاب کردن وسایل و اشتباهات رایج در واکنش والدین را شناختیم، وقت آن است که به سراغ بخش کلیدی ماجرا برویم: چطور این رفتار را کاهش دهیم؟
در این بخش، راهکارهایی کاربردی و آزمودهشده ارائه میدهیم که به شما کمک میکند تا رفتار پرتاب کردن را به شیوهای مؤثر و تربیتی مدیریت کنید.
۱. آموزش تدریجی با زبان ساده
کودکان بهویژه در سنین پایین، نیاز به آموزش مستقیم و تکراری دارند. فقط گفتن «نکن» کافی نیست. به او توضیح دهید که چه رفتاری درست است.
✅ مثال کاربردی:
وقتی کودک توپ را به دیوار میکوبد، بهآرامی بگویید:
«توپ باید روی زمین بازی بشه. اگه به دیوار بزنی، ممکنه خراب شه. اگه دوباره بزنی، دیگه بازی نمیکنیم.»
۲. جایگزین مناسب ارائه دهید
بهجای صرفاً نهی کردن، بهتر است یک جایگزین ایمن و قابل قبول ارائه دهید. مثلاً اگر کودک عاشق پرتاب کردن است، میتوانید موقعیتی ایجاد کنید که این میلش را در چارچوب کنترلشده تخلیه کند.
✅ ایدههای جایگزین:
-
بازی با توپهای نرم در فضای باز
-
پرتاب کردن حلقه یا کیسه پارچهای به هدف
-
استفاده از بازیهای پرتابی ایمن در خانه (مثل دارت مغناطیسی)
این کار نهتنها انرژی کودک را تخلیه میکند، بلکه به او یاد میدهد «چه چیزی را میتوان پرتاب کرد و چه چیزی را نه».
۳. قوانین واضح و پایدار وضع کنید
کودکان وقتی قوانین مشخص و دائمی داشته باشند، احساس امنیت میکنند. اگر یک روز اجازه دهید وسیلهای را پرت کند و روز بعد ناراحت شوید، کودک گیج میشود.
✅ قانونگذاری مؤثر یعنی:
-
کوتاه، روشن و قابل فهم باشد
-
همیشه و در هر شرایطی اجرا شود
-
با پیامد روشن همراه باشد
مثلاً: «در خانه نمیتونیم چیزی رو پرت کنیم. اگه بندازی، ازت میگیرمش.»
۴. رفتار مثبت را تشویق کنید
یکی از قویترین ابزارهای تربیتی، توجه و تحسین رفتار درست است. وقتی کودک در شرایطی که قبلاً وسایلی را پرت میکرده، اینبار آن را زمین نمیاندازد، حتماً او را تحسین کنید.
✅ چطور تشویق کنیم؟
-
بلافاصله پس از رفتار درست
-
صادقانه و با هیجان ملایم
-
مشخص کنید که بابت چه کاری او را تحسین میکنید
مثلاً بگویید:
«آفرین که اسباببازیتو آروم گذاشتی زمین! خوشحال شدم دیدم مواظبشی.»
۵. کنترل موقعیتهای محرک
گاهی بهتر است پیشگیری کنیم تا درمان. اگر میدانید کودک در شرایط خاصی (مثل خستگی یا گرسنگی) بیشتر وسایل را پرت میکند، برنامهریزی کنید تا آن شرایط کمتر پیش بیاید یا مدیریت شود.
✅ پیشگیری مؤثر یعنی:
-
به موقع غذا دادن
-
ایجاد محیط آرام قبل از خواب
-
محدود کردن دسترسی به اشیاء شکستنی یا خطرناک
۶. بازیهای آموزشی استفاده کنید
کودکان از طریق بازی یاد میگیرند. شما میتوانید بازیهایی طراحی کنید که به او کمک کند تفاوت بین وسایلی که میتوان پرتاب کرد و وسایلی که نباید پرت شوند را درک کند.
✅ ایده بازی:
یک سبد بگذارید و چند اسباببازی نرم و چند شیء غیرقابل پرتاب (مثل کتاب یا لیوان پلاستیکی) آماده کنید. از کودک بخواهید فقط وسایل پرتابی را به داخل سبد بیندازد. این بازی ساده ولی آموزشیست!
نکته مهم برای والدین پرمشغله
اگر وقت یا انرژی زیادی برای آموزشهای روزانه ندارید، نگران نباشید! حتی چند دقیقه تعامل آگاهانه و تربیتی در روز، تأثیر فوقالعادهای بر رفتار کودک دارد. پیوستگی مهمتر از مدت زمان است.
چکلیست راهکارهای عملی
-
آموزش واضح و ساده
-
ارائه جایگزین مناسب برای پرتاب
-
قانونگذاری ثابت و قابل فهم
-
تشویق رفتارهای مثبت
-
کنترل شرایط محرک
- استفاده از بازی برای آموزش
اگر به دنبال ایدههای بیشتر برای فعالیتهای رشد حرکتی و رفتاری در خانه هستید، میتوانید از محتوای آموزشی وبسایت معتبر Zero to Three استفاده کنید. این سایت برنامهها و بازیهای فوقالعادهای برای گروه سنی ۰ تا 3 سال دارد که هم سرگرمکنندهاند و هم آموزشی.
نقش محیط و تعامل والدین در شکلگیری یا اصلاح این رفتار
اگرچه شخصیت و ویژگیهای ذاتی کودک نقش مهمی در رفتارهایش دارند، اما محیطی که کودک در آن رشد میکند و نحوه تعامل والدین با او تأثیر بسزایی در تقویت یا اصلاح رفتارهایی مثل پرتاب وسایل دارد.
در این بخش بررسی میکنیم که چگونه با تنظیم محیط و بهبود نوع تعامل با کودک میتوانیم به کاهش این رفتار کمک کنیم.
۱. فضای مناسب برای بازی
کودکی که فضای امن و مناسب برای تخلیه انرژی ندارد، احتمال بیشتری دارد که انرژیاش را به شیوههای نادرست مانند پرتاب اشیا تخلیه کند.
اقدام مؤثر:
یک محل بازی مشخص با اسباببازیهای نرم، قابل پرتاب و بیخطر فراهم کنید. با این کار، کودک یاد میگیرد که کجا و چگونه میتواند رفتار پرانرژی خود را بروز دهد، بدون آسیب رساندن یا بینظمی.
۲. ثبات رفتاری والدین
کودکان بسیار باهوشاند و تفاوت بین واکنشهای مختلف والدین را سریع متوجه میشوند. اگر پدر یک روز به خاطر پرت کردن اسباببازی واکنش نشان دهد و روز دیگر بیتوجه باشد، یا اگر مادر گاهی بخندد و گاهی دعوا کند، کودک گیج میشود.
اقدام مؤثر:
بین پدر و مادر و سایر مراقبان (مثل مادربزرگ، پرستار کودک و…) هماهنگی ایجاد کنید تا همه با یک الگو و لحن مشترک، به رفتارها واکنش نشان دهند.
۳. الگوی رفتاری بزرگسالان
کودکان هر آنچه در اطرافشان میبینند، تقلید میکنند—چه مثبت و چه منفی! اگر والدین گاهی وسایل را پرت میکنند (حتی در شوخی یا عصبانیت)، کودک هم یاد میگیرد که این رفتار مجاز است.
اقدام مؤثر:
خودتان الگویی باشید از کنترل هیجان، استفاده از کلمات بهجای خشونت، و مدیریت موقعیتهای استرسزا.
۴. توجه به نیازهای احساسی کودک
گاهی رفتارهایی مثل پرتاب کردن وسیله، ناشی از نیاز به توجه، محبت یا امنیت روانی است. اگر کودک احساس کند که دیده نمیشود یا از نظر عاطفی نادیده گرفته شده، ممکن است با رفتارهای تند و پرانرژی واکنش نشان دهد.
اقدام مؤثر:
هر روز زمانی مشخص را صرف ارتباط عاطفی مثبت با کودک کنید—بدون موبایل، تلویزیون یا حواسپرتی. مثلاً ده دقیقه بازی رودررو، کتابخوانی یا گفتوگوی ساده درباره روزش.
سوالات متداول
چطور با پرتاب کردن وسایل توسط کودک برخورد کنیم؟
با آرامش، قاطعیت، تعیین پیامد و پرهیز از تنبیه فیزیکی. ثبات در واکنشها کلید موفقیت است.
چه زمانی پرتاب کردن وسایل توسط کودک نگرانکننده است؟
اگر این رفتار با آسیبزنی عمدی، تکرار افراطی، یا نشانههای دیگر اختلالات رشدی همراه باشد، یا پس از ۴ سالگی ادامه یابد، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
آیا پرتاب کردن وسایل توسط کودک طبیعی است؟
بله، تا حد زیادی این رفتار در سنین پایین طبیعی است و بخشی از رشد کودک به شمار میرود، اما استمرار و شدت آن نیاز به بررسی دارد.
پایان مسیر؛ شروعی برای تغییر رفتار کودک
رسیدیم به بخش پایانی مقاله؛ جایی که میخواهیم تمام آنچه گفتیم را جمعبندی کنیم تا والدینی که زمان کمی دارند، هم بتوانند در چند دقیقه نکات کلیدی را مرور کنند.
خلاصه مهمترین نکات مقاله
-
پرتاب کردن وسایل کودک معمولاً یک رفتار طبیعی و بخشی از مراحل رشد شناختی و حرکتی اوست.
-
دلایل این رفتار میتواند شامل جلب توجه، تخلیه هیجان، خستگی یا حتی تقلید باشد.
-
اگر این رفتار پس از سن خاصی ادامه یابد یا با آسیبرسانی همراه باشد، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
-
اشتباهاتی مثل فریاد زدن، تهدید، یا خندیدن به رفتار، معمولاً آن را بدتر میکنند.
-
راهکارهای مفید شامل آموزش تدریجی، تعیین پیامد، ارائه جایگزین، و تشویق رفتار مثبت هستند.
-
محیط و تعامل والدین نقش کلیدی در شکلگیری یا اصلاح این رفتار دارد.
چند راهکار ساده برای شروع امروز:
-
امروز یک قانون ساده با کودک درباره پرتاب نکردن وسایل بگذارید و در اجرای آن ثبات داشته باشید.
-
یک اسباببازی نرم برای پرتاب در محیطی مناسب در نظر بگیرید.
-
اگر کودک وسیلهای را پرت نکرد، او را تحسین کنید—even if it’s small.
-
ده دقیقه با تمرکز کامل با کودکتان بازی کنید. بدون موبایل!
سخن پایانی …
اگر احساس میکنید رفتارهای فرزندتان فراتر از تجربههای رایج رشد است، یا اینکه نمیدانید از کجا شروع کنید، مشورت با مشاور کودک یا متخصص رشد کودک میتواند بسیار مفید باشد. کمک گرفتن، نشانه آگاهی و قدرت والدین است، نه ضعف!
همچنین پیشنهاد میکنم مقاله دیگر ما درباره “کنترل خشم در کودکان؛ چرا بچهها زود عصبانی میشوند و چطور کمکشان کنیم؟” را هم بخوانید تا دید کاملتری نسبت به رفتارهای هیجانی کودکان پیدا کنید.